Giảingoại hạng Anh đang được phát những trận đầu tiên của mùa giải mới 2013-2016. Việcliên doanh Truyền hình số vệ tinh VSTV (K+) – trong đó Đài truyền hình Việt Nam(VTV) chiếm 51% và đối tác nước ngoài Canal Plus chiếm 49% vốn điều lệ – độcquyền phát sóng gói 1 và 2 hấp dẫn nhất giải đấu này gây bức xúc mạnh mẽ trong ngườihâm mộ môn thể thao vua. Câu chuyện tương tự xảy ra mùa giải trước đã lặp lại trongnỗi ngán ngẩm bởi chạm đến vấn đề độc quyền mà người Việt Nam vốn rất nhạy cảm.Làn sóng phản ứng đến đỉnh điểm khi Hội cổ động viên giương biểu ngữ tẩy chay K+trong trận đấu VN-Asernal trên sân Mỹ Đình, đồng thời năm đơn vị truyền hìnhVTC, Viettel, AVG, SCTC và HTV từng cam kết sẽ không phát sóng nội dung của K+trên bất cứ phương tiện truyền dẫn nào nếu K+ vẫn tiếp tục độc quyền. Tuy nhiên,trước sức ép yêu cầu chia sẻ bản quyền và chỉ đạo đề nghị dàn xếp từ cơ quan quảnlý, những trận đấu vào chủ nhật, đá sớm ngày thứ 7, trong đó có Super Sunday vẫnchỉ được phát trên kênh K+. Trong khi một số nhà đài đành ngậm ngùi ôm gói 3kém hấp dẫn nhất, người nắm giữ hy vọng về các trận đấu vàng của ngoại hạng Anhhiện vẫn bình chân như vại.
Khảnăng cao nhất cáo buộc K+ vi phạm Luật cạnhtranh là áp dụng điều khoản quy định lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, vịtrí độc quyền gây hạn chế cạnh tranh. Muốn vậy, cần chứng minh K+ thỏa mãn yếu tố chủ thể luật định, theo đó K+phải là doanh nghiệp (DN) chiếm vị trí thống lĩnh thị trường hoặc là DN độc quyền.Phải nói ngay K+ không phải là DN độc quyền hiểu theo nghĩa được Luật cạnhtranh điều chỉnh – tức DN duy nhất cung cấp hàng hóa, dịch vụ đáp ứng nhu cầu không thể thay thế của người tiêudùng. Chưa kể phải cạnh tranh với các chương trình thể thao như đua xe đạp,bóng chuyền, quần vợt…, ngay trong thị trường liên quan hẹp nhất, K+ vẫn phải cạnhtranh với chương trình phát sóng giải vô địch bóng đá các nước khác. Độc quyềnphát sóng giải ngoại hạng Anh mà K+ đang sở hữu chỉ là độc quyền phân phối dịchvụ truyền hình một chương trình thể thao bên cạnh hàng nghìn chương trình khác.Do vậy, xét từ góc độ doanh nghiệp, nỗ lực có được độc quyền phân phối cũng nhưthái độ không nhân nhượng trong chia sẻ bản quyền nhằm tối đa hóa lợi nhuận là việclàm có lý do chính đáng.
Tuynhiên, câu chuyện có thể trở nên phức tạp theo hướng xem xét vị trí thống lĩnhthị trường của K+. Nếu chỉ dựa vào yếu tố thị phần và sức mạnh tài chính, với 3%thị phần trên thị trường truyền hình trả tiền cộng với khoản lỗ hơn 1300 tỉ đồngđến thời điểm hiện tại, K+ có thể tự nhận không phải là DN chiếm vị trí thốnglĩnh thị trường. Tuy nhiên, ngoài tiêu chí thị phần, luật cạnh tranh Việt Namcòn quy định khả năng gây hạn chế cạnh tranh một cách đáng kể của DN, cũng làđiều kiện cần và đủ để kết luận về vị trí thống lĩnh. Theo đó, một trong những cơsở xem xét khả năng này là năng lực tài chính của tổ chức có quyền kiểm soát,chi phối hoạt động của doanh nghiệp. Trong trường hợp K+, VTV là bên góp vốn cóquyền kiểm soát (chiếm 51% vốn điều lệ), lại là cơ quan thuộc chính phủ nắm quyềnquản lý toàn bộ hạ tầng mạng, được giao quyền là đầu mối đại diện Việt Namtrong việc đàm phán mua bản quyền các giải đấu lớn trên thế giới. Hơn nữa, theokhảo sát được công bố mới đây của Cục Quản lý cạnh tranh, VTV hiện đang nắm giữtổng thị phần lên đến hơn 70% trên thị trường truyền hình trả tiền tại Việt Nam(bao gồm thị phần các DN mà VTV góp vốn). Cũng như quan ngại về mức độ tập trung cao của thị trườngnày khi chỉ số CR3 (concentration ratio)– mức độ tập trung của ba doanh nghiệp lớn nhất – lên đến 85%, dấu hiệu chủ thểnắm quyền kiểm soát khiến doanh nghiệp mà nó hậu thuẫn có khả năng gây hạn chếcạnh tranh một cách đáng kể trong trường hợp này hoàn toàn có thể được xem xét.Một khi vị trí thống lĩnh thị trường được xác định, K+ có thể phải đối diệnnguy cơ bị cáo buộc lạm dụng vị trí này gây cản trở cạnh tranh theo quy định tạiĐiều 13 Luật cạnh tranh.
Mặtkhác, việc liên doanh K+ bất chấp cái giá ngất ngưỡng 37,5 triệu đô để sở hữu bằngđược bản quyền EPL cũng không bình thường do truyền hình là lĩnh vực thuộc độcquyền nhà nước. Điều 15 Luật cạnh tranh quy định nhà nước có quyền cũng như tráchnhiệm kiểm soát giá mua dịch vụ trong trường hợp này. Nhưng nhà nước ở đây đượcđại diện bởi cơ quan cụ thể nào, thực hiện theo một quy chế gì thì luật không đềcập. Do vậy, việc VTV, với tư cách cơ quan thuộc Chính phủ, được Bộ Thông tinvà Truyền thông giao làm đầu mối đàm phán mua bản quyền Giải bóng đá Ngoại hạngAnh bằng văn bản số 130/BTTTT-PTTH&TTĐT ngày 10/11/2012 không thể nói làkhông đúng thẩm quyền, kể cả việc VTV đồng ý mua EPL sau khi bị đối tác nướcngoài Canal Plus đặt vào chuyện đã rồi với giá trên trời cũng là không trái luật.Trách nhiệm kiểm soát giá mua bản quyền một dịch vụ thuộc lĩnh vực nhà nước quảnlý đã bị bỏ ngỏ bởi quy định lỏng lẻo của luật pháp. Tuy thế, người yêu bóng đá lẽ ra đã có thểtrông đợi vào chiếc đũa quyền lực còn lại tại Điều 15 khoản 2 Luật cạnh tranh -quy định nhà nước có quyền quyết định khối lượng, số lượng, phạm vi thị trườngcủa dịch vụ thuộc lĩnh vực độc quyền nhà nước. Nếu nhà nước sử dụng rốt ráo quyềnnày, dù không phải phương án tối ưu vì đã can thiệp chậm một bước nhưng ít rađã có thể ngăn chặn việc liên doanh K+ mặc tình gắp trọn quyền lợi chính đáng củangười hâm mộ bóng đá, cũng như ít nhiều ngăn ngừa lặp lại kịch bản Cocacola, khimà liên doanh này dù lỗ liên tục vẫn vung tiền không tiếc tay, dẫu truyền hình vốnkhác xa nước giải khát!
(DOANH NHÂN & PHÁP LUẬT số 37/10 – 2013)