Động thái mới nhất của Tổng cục Thuếliên quan đến cuộc chiến chống chuyển giá là việc công bố tên tuổi của một loạtcông ty lớn có vốn đầu tư nước ngoài, sẽ được cộng đồng doanh nghiệp này tiếpnhận thế nào?
Tên tuổi lớn
Ba năm trước, năm 2009, một danh sách các doanh nghiệp “nghi ngờ chuyển giá” đãđược công bố một cách không chính thức. Danh sách dài, nhưng trong các tríchdẫn trong các bài báo, chỉ có những đơn vị báo lỗ khủng được nêu tên, nổi bậtlà trường hợp Metro Cash&Carry.
Danh sách này không đề cập gì đến chuyển giá, nhưng “nội hàm” của nó được giớidoanh nghiệp hiểu như là sự đánh động của cơ quan quản lý thuế về một cuộc tổngkiểm tra và xử lý các hành vi gian lận thuế.
Ngành thuế nói là làm, trong các năm 2010 – 2011, hàng nghìn cuộc thanh kiểmtra đã được tiến hành và qua đó, hàng ngàn tỷ đồng tiền thuế đã được truy thu.Cho dù thật tiếc, số vụ thanh kiểm tra, số doanh nghiệp bị thanh kiểm tra chỉđược công bố chung chung, trong khi số tiền phạt cụ thể cho từng doanh nghiệpcho đến nay vẫn chỉ là “dữ liệu nội bộ” của ngành.
Ở thời điểm này, danh sách “nghi ngờ chuyển giá” đã chính thức được mở rộng,bao gồm Coca-Cola, PepsiCo, Adidas, Big C, Keangnam Vina… Lý do cơ quan thuế”nghi ngờ” là việc các doanh nghiệp này liên tục báo lỗ trong nhiều năm.
Tuy nhiên, một điểm đáng chú ý trong danh sách các doanh nghiệp “nghi ngờ”, làđã xuất hiện cả những doanh nghiệp không hề lỗ, thậm chí lãi và đóng thuế cao,điển hình là trường hợp của Unilever.
Sau khi tiến hành mua lại cổ phần của Tổng công ty Hóa chất Việt Nam vào năm2008, Unilever chính thức trở thành một doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài và đãcó sự tăng trưởng nhanh chóng tại Việt Nam. Vào năm 2010, công ty này công bốviệc đạt doanh số tương đương 1% GDP của Việt Nam.
Tuy nhiên, theo một phát biểu của một quan chức thuộc Cục Thuế TPHCM, được báoVietnam Investment Review đăng tải lại, thì “trong lĩnh vực hàng tiêu dùng,Unilever là doanh nghiệp cần được điều tra ngay cả khi có doanh thu và đóng góplớn cho ngân sách”. Một khi đã được đưa vào tầm ngắm, hình ảnh của Unilever cóthể thay đổi từ một doanh nghiệp trách nhiệm với cộng đồng thành một doanhnghiệp “hai mặt”.
Mới đây nhất, Unilever đã công bố “kế hoạch phát triển bền vững” tại Việt Nam,một phần trong chiến lược cùng tên được triển khai trên toàn cầu, theo đó, côngty “cam kết cải thiện cuộc sống của 20 triệu người dân Việt Nam bằng cách cảithiện điều kiện vệ sinh và sức khỏe cho mọi người”. Bởi vậy, trong khi nỗ lựcthể hiện mình, nghi án trốn thuế là một tin kém vui đối với doanh nghiệp này.
Ở trường hợp của Keangnam Vina, vấn đề chuyển giá hay không chắc chắn cũng sẽgây tranh cãi. Thông thường, đối với các dự án bất động sản, trong những nămđầu, việc báo lỗ là bình thường vì trên thực tế đó là thời gian chuẩn bị và bắtđầu đầu tư, có chi phí mà không hề có doanh thu. Nhưng ngay cả khi có doanhthu, chưa chắc đã có lãi ngay được. Còn nhớ, sau kỳ khủng hoảng 1997-1998, hàngloạt doanh nghiệp liên doanh trong lĩnh vực khách sạn, văn phòng và căn hộ tạiHà Nội và TPHCM đã liên tục báo lỗ trong nhiều năm, thậm chí có những doanhnghiệp báo lỗ đến tận những năm 2005-2006 và vẫn được ngành thuế chấp nhận.
Góc nhìn từ doanh nghiệp
Việc công bố tên tuổi một loạt doanh nghiệp dính vào “nghi án chuyển giá” củaTổng cục Thuế là một hành động đáng ghi nhận. Tuy nhiên, những người bình tĩnhđánh giá thông tin sẽ thấy, việc công bố này có thể coi là chính thức hoặc làkhông chính thức cũng được.
Tên tuổi của các doanh nghiệp, trên thực tế đã được nhắc đến trong một phátbiểu của một quan chức ngành thuế trong một hội thảo chuyên đề, thay vì mộtđộng thái công bố rõ ràng bằng văn bản hay báo cáo như thông lệ.
Những diễn biến của cuộc chiến chống giảm giá không nằm ngoài sự quan tâm củacác hiệp hội doanh nghiệp nước ngoài. Bản kiến nghị chung về môi trường kinhdoanh của Phòng Thương mại Châu Âu (Eurocham) gửi đến Diễn đàn Doanh nghiệp mớiđây đã dành hẳn một mục riêng để bày tỏ quan điểm về chuyển giá.
Theo Eurocham, kể từ khi chiến lược cải cách hệ thống thuế giai đoạn 2011-2020được thông qua vào năm ngoái, ngành thuế đã tăng cường việc kiểm tra thuế. Đầunăm nay, Bộ Tài chính đã phê duyệt kế hoạch hành động quốc gia nhằm quản lýchính sách chuyển giá của các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài trong giai đoạn 2012-2015.
Trong khi “tin rằng các cơ quan thuế sẽ nỗ lực để chứng tỏ với thế giới rằngViệt Nam có một hệ thống thuế minh bạch phù hợp với những tiêu chuẩn quốc tế”,tổ chức này đưa ra nhận xét rằng chuyển giá hiện nay “thuộc phạm vi kiểm trathuế tổng quan, tuy nhiên, việc kiểm tra tổng quan sẽ không đủ chiều sâu cầnthiết để phát hiện được những kế hoạch không lành mạnh về chuyển giá”.
Do đó, Eurocham cho rằng, quá trình kiểm tra chuyển giá là “không rõ ràng haykhông đủ rõ ràng”. Theo đó, cần “nâng cao tính hiệu quả của quy trình thực hiệnvà thủ tục kiểm tra chuyển giá và đưa ra hướng dẫn rõ ràng về thủ tục thực hiệnchương trình thỏa thuận giá định trước” và “việc thiếu rõ ràng sẽ dẫn đến sựkhông chắc chắn và thời gian, tiền của sẽ đổ vào những nơi mà đáng lẽ ra đã cóthể tránh được”.
Các doanh nghiệp thuộc Eurocham, cũng như các doanh nghiệp FDI khác, có lẽ hiểurất rõ về các báo cáo tài chính mà họ đã và đang lập trong nhiều năm qua. Trongkhi liên tục đưa ra các kiến nghị về việc xây dựng môi trường kinh doanh cạnhtranh bình đẳng, nhiều doanh nghiệp hẳn sẽ lo sợ nếu cơ quan thuế thật sự vàocuộc quyết liệt. Nhưng bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp khác có lẽ cũng e ngạichống chuyển giá có thể chỉ là lý do cho những hoạt động thanh kiểm tra dồndập, điều họ “ngại” nhất, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế đang gặp nhiềukhó khăn như hiện nay.